U brojnim naučnim i stručnim izdanjima, planskim dokumentima, umetničkim ostvarenjima i popularnoj publicistici Avala je često isticana kao primer izuzetnih prirodnih predeonih vrednosti i simbol Beograda.
Granitni zelenkasti avalit koristili su još u mlađem neolitu Vinčanci za pravljenje boja i zidanje kuća. U srednjem veku izgrađen je grad Žrnov, a podno Avale, prema Belom Potoku i danas postoji arheološko nalazište majdana Žrnov. Knez Miloš je doneo uredbu o zabrani izgradnje kuća na Avali, a Feliks Kanic je prilikom poslednjeg boravka u Srbiji 1903. godine o pošumljavanju Avale zapisao: „Sađenjem i pošumljavanjem Avale Beograd će dobiti još jedno izuzetno vredno izletište” (uz Topčider).
Izgradnjom spomeničkih mesta (Neznanom junaku i Vasi Čarapiću, a posle pogibije generala Ždanova i Spomenika sovjetskim oslobodiocima), hotela i planinarskih domova sa odmaralištima i terenima za boravak izletnika, Avala je tu funkciju i u svim generalnim planovima (od 1972. do 2003) i u Prostornom planu grada Beograda (1981) ne samo zadržala, već i unapredila svoj kulturno-istorijski i spomeničko-turistički karakter. Poseban značaj dobila je izgradnjom i obnovom televizijskog tornja, čime, bez dodatnih graditeljskih pristupa, u celini zaslužuje donošenje prostornog plana posebne namene, kojim bi se ozakonila zaštita predeone celine u smislu prirodnog i kulturno-istorijskog dobra od izuzetnog značaja.
Sadašnja zaštita pojedinih šumskih celina, kao „kompleksa brdske bukve, hrasta, javora i bresta, prvog stepena zaštite” u slivu potoka Vranovice, kod izletničkog kompleksa „Čarapićev brest”, nije dovoljna, jer je izvedena iz šumsko-privredne osnove, koja se odnosi samo na šumski fond, a istovremeno nije obuhvaćen kompleks endemske vrste „kanadske pseudocuge”, retke i u Evropi.
Međutim, prilikom šetnje upravo delom te skorije proglašene „zone zaštite prvog stepena”, nemalo sam se iznenadio videvši ogradu na proplanku pored puta od skretanja za „Čarapićev brest” do skretanja za naselje Beli Potok, u blizini prilaza majdanu Žrnov.
Ovaj eksponirani proplanak s izletničkom opremom pružao je izletnicima retku priliku da i sa nižih terena Avale uživaju u panorami brežuljkastih uzvišenja na obodu grada. U celom prospektu, ovu predivnu predeonu sliku upotpunjuju sva naselja na obodu Beograda koja, prateći morfologiju terena, u potpunosti odražavaju stavove i slogane u ranijim planovima Beograda. Za GUP Beograda iz 1972. godine, rukovodilac izrade tog generalnog plana arh. Aleksandar Đorđević okarakterisao ih je kao „arhipelag u moru zelenila”. U Prostornom planu grada Beograda (1981) rukovodilac tima i sinteze Stevan Milinković istakao je Beograd kao „izraziti predeoni grad, u kojem fizičke strukture treba ostvarivati u funkciji prirodnih procesa, a nikako obratno”.
Na raskrsnici ovih puteva, nisam bio ni prvi ni jedini koji je ugledao novo iznenađenje. Iza ograde se vidi četiri-pet objekata P+1 u izgradnji, a o tom „gradilištu” nije, po propisima, istaknuta informativna tabla s podacima šta se gradi, po kojem odobrenju, ko je investitor, projektant i izvođač radova i koji su rokovi izgradnje.
Nije mi bilo jasno da li je počinitelj ovog graditeljskog divljaštva jedan od 200.000 bespravnih (bolje reći neplanskih) graditelja Beograda, koji su još pre tridesetak godina tvrdili da „neće ni da znaju ni da čuju da je za njihovu gradnju potreban nekakav zakon ili plan”. Ili, još neverovatnije, nadležni inspekcijski organi i odgovorne službe Opštine Voždovac, Grada Beograda i Republike Srbije (jer je Avala i državni dragulj) nisu evidentirali (čak je i na „Guglovoj” mapi Beograda to prikazano) i reagovali na ovu divlju gradnju, u čemu je neobjašnjivo izostala odgovornost čelnika grada, a posebno glavnog urbaniste Marka Stojčića.
U normalnim demokratskim državama Evrope i sveta, takvi neodgovorni predstavnici vlasti podneli bi neopozivu ostavku, a naši imaju izgovor da „ljudi grade krov nad glavom” (i to baš na prostoru nenadmašne Avale).
Andreja Dodić,
urbanista i prostorni planer Beograda u penziji
Izvor: politika.rs